Cytostatyki

Ogólne zasady chemioterapii

    Choroba nowotworowa, pomimo znacznych postępów w jej leczeniu, w dalszym ciągu jest najczęstszą przyczyną śmiertelności w populacji ludzkiej. Chemioterapia - rozumiana jako leczenie nowotworu za pomocą naturalnych i syntetycznych cytostatyków - jest w dzisiejszych czasach podstawową metodą leczenia nowotworów rozsianych oraz metodą wspomagającą leczenie nowotworów ograniczonych z możliwością przerzutów. Hormonoterapia opiera się na zmianie środowiska hormonalnego w tkankach, w których zauważono zmiany nowotworowe, co powoduje zatrzymanie rozrostu nowotworu. Immunoterapia polega na pobudzeniu obrony immunologicznej organizmu, w którym postępuje choroba nowotworowa. Terapia genowa, wnikająca w struktury molekularne komórek, jest obecnie najnowocześniejszą metodą leczenia nowotworów.

Na jakiej zasadzie to działa?

    Podstawową różnicą biologiczną miedzy tkanką prawidłową, a dotkniętą chorobą nowotworową jest charakteryzujący się dużą intensywnością procesów podziałowych niekontrolowany rozrost i zdolność do tworzenia ognisk przerzutowych. Większość leków stosowanych w leczeniu nowotworu nie działa wybiórczo na komórki i atakuje nie tylko komórki nowotworowe, ale także te prawidłowe szybko rosnące, tzw. zmienne, takie w których bardzo często następują podziały komórkowe. Należą do nich m.in.: komórki szpiku, nabłonek przewodu pokarmowego, mieszki włosowe oraz komórki rozrodcze. Uszkodzenie wymienionych tkanek może doprowadzić do stanów zapalnych błony śluzowej, wypadania włosów, upośledzenia płodności czy osłabienia organizmu.
    Wąski kanał działania cytostatyków powoduje, że chemioterapia jest czynnością niezwykle trudną, skomplikowaną i wymagającą znajomości wielu czynników: mechanizmu działania poszczególnych leków, sposobu podawania, częstości i czasu stosowania leków przeciwnowotworowych.

Fazy leczenia nowotworów

W celu wyprowadzenia chorego z choroby, która ciągle się rozrasta oraz jak najdłuższego utrzymania remisji, dzięki czemu można przedłużyć czas przeżycia pacjenta ustalono następujące zasady leczenia: Należy jak najwcześniej rozpocząć stosowanie cytostatyków. We wczesnym okresie choroby liczba komórek nowotworowych jest mała, istnieje więc istotnie większa szansa wrażliwości na chemioterapię i większa szansa przeżycia chorego. Zastosowanie kombinacji leków jest bardziej skuteczne niż użycie pojedynczego leku. Należy stosować takie leki, które mają różne mechanizmy działania jak również inne efekty uboczne. Zapobiega to kumulacji działania toksycznego. Skuteczniejsze jest zastosowanie maksymalnie największych tolerowanych przez organizm chorego dawek leków cytostatycznych z przerwami niż zastosowanie mniejszych dawek w sposób ciągły. Celem zastosowania kombinacji wielolekowych powinno być maksymalne zniszczenie komórek nowotworowych przy minimalnym zniszczeniu zdrowych komórek chorego.

Cykl komórkowy

    Aby zrozumieć jak bardzo wybiórczo działają cytostatyki i jak bardzo nowoczesne są to leki, musisz poznać regeneracyjny cykl komórkowy, czyli okres między kolejnymi podziałami.

FAZA	krótka charakterystyka
G1	Faza wzrostu 1, faza presyntezy następująca po mitozie (ostatniej fazie poprzedniego cyklu). W tej fazie ma miejsce wzrost komórki, synteza RNA, synteza niektórych swoistych dla komórki białek. Komórka w tej fazie osiąga swój charakterystyczny kształt i wielkość.
S	Faza aktywnej syntezy DNA. Podwojona zostaje ilość DNA w komórce, która od tej chwili przygotowuje się do ponownego podziału.
G2	Faza wzrostu 2.
M	Faza mitozy, w której zachodzi podział komórek. Komórki o podwójnej ilość DNA dzielą się na dwie komórki potomne, z których jedna bądź obie mogą przejść w fazę spoczynku (G0), po której może dojść do śmierci komórki lub do kolejnej fazy G1.

podział cytostatyków ze względu na metodę działania

1. Swoiste dla fazy, niszczące komórki znajdujące sie w określonej fazie cyklu. Należą tu: antymetabolity (metotreksat) i prokarbazyna działające na fazę S, alkaloidy (winblastyna, winkrystyna) oraz lignany (etopozyd) działające na fazę M, bleomycyna działająca na fazę G2.

2. Swoiste dla cyklu, niszczące przede wszystkim komórki znajdujące się w cyklu komórkowym. Należą tu leki alkilujące (m.in. chlormetyna, cyklofosfamid, busulfan, dakarbazyna) oraz antybiotyki cytostatyczne (np. doksorubicyna) z wyjątkiem bleomycyny.

3. Nieswoiste.

    Leki przeciwnowotworowe atakują w większości komórki znajdujące się w fazie cyklu komórkowego, potrafią też wpływać na komórkę w trakcie przechodzenia z jednej fazy do drugiej. Aby zmaksymalizować działanie kombinacji cytostatyków stosuje się wybiórczo leki, z których każdy działa na inną fazę cyklu komórkowego. Celowi temu służą metody "mobilizacja" i "synchronizacja". Pierwsza polega na przyspieszeniu przejścia komórek z fazy spoczynku do cyklu komórkowego, a druga polega na zahamowaniu jak największej liczby komórek w jednej fazie cyklu. Uzyskuje się to dzięki zastosowaniu leku działającego niezwykle krótko (okres półtrwania do kilku minut), w niewielkiej dawce, nie niszczącej, lecz tylko hamującej procesy życiowe zachodzące w komórce. Gdy nastąpi synchronizacja podaje się dużą dawkę innego leku, który działa na następną fazę cyklu, spowoduje to zniszczenie większej, dzięki wcześniejszej synchronizacji, liczby komórek. Leczenie takie stosuje się z przerwami, które są niezbędne do odbudowy komórek zdrowych, a następnie powtarza się cykle chemioterapii, by nie dopuścić do odnowienia populacji komórek patologicznych.